Rodzaje materiałów źródłowych

Przyjrzymy się pokrótce rodzajom materiałów źródłowych. Ponieważ mamy ich wielką ilość, zasadne byłoby ich usystematyzowanie. Przyjmijmy zatem podział na trzy grupy, to jest źródła metrykalne, niemetrykalne i tzw. informacje domowe.

Materiały metrykalne to oczywiście akta stanu cywilnego i księgi metrykalne. W Polsce istnieją trzy rodzaje aktów. Są to akta urodzenia, małżeństwa i zgonu. Posiada je tylko właściwy USC, a my możemy uzyskać jedynie ich odpis. Po odpowiednim okresie przekazuje się je do Archiwum Państwowego.

Krytyka źródeł genealogicznych

Genealogia podobnie jak inne nauki historyczne musi posługiwać się krytyką źródeł. Czym jest krytyka źródeł? To w skrócie nic innego jak sprawdzenie autentyczności dokumentu. Krytyka źródła możemy podzielić na zewnętrzną i wewnętrzną. Zewnętrza polega na ustaleniu czasu, miejsca i autora dokumentu, a wewnętrzna na analizie treści źródła i wiarygodności autora.

Podstawowe pojęcia genealogii

Genealogia jak na każdą naukę przystało musi być usystematyzowana. Posługuje się zatem pewnymi pojęciami charakterystycznymi własnie dla niej. Wśród najważniejszych pojęć genealogicznych można wymienić ród, rodzinę, filiację, koicję, pokrewieństwo czy powinowactwo.

Koicja i filiacja

Filiacja i koicja są zjawiskami, które odkrywamy podczas naszych badań genealogicznych. O zaistnieniu obu przypadków dowiadujemy się pośredni z faktów, które są skutkami tych zjawisk. Tak mniej więcej brzmi definicja obu słów. A czym są dokładnie?

Koicja jest bezpośrednio znana tylko dwojgu ludziom, natomiast filiacja tylko matce. Ona jedyna wie z kim poczęła dziecko, a na jej informacjach musi polegać nawet ojciec dziecka. Jednak by nie zagłębiać się zbytnio w ludzkie relacje narzuca się pewne domniemane prawa.

Nieślubne dzieci

W niemal każdym rodzinie w czasach staropolskich na świat przychodziły nieślubne dzieci. W księgach zapisywano je jako illegitimi nie podając przy tym danych ojca. Najczęściej cała okolica wiedziała kto jest ojcem, ale ten w metrykach nie widniał. Cezary Kukla w pracy Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie podaje, że nieślubne dzieci stanowiły w latach 1740-69 9,6%, a w okresie 1770-1779 8,4% wśród wszystkich chrztów.

Metrykalne księgi urodzeń w Galicji

Metrykalne księgi urodzeń to zazwyczaj jedne z pierwszych źródeł po jakie sięgamy  w badaniach genealogicznych. Jak czytelnicy zapewne wiedzą różnią się one od siebie w zależności od regionu i czasu z którego pochodzą.  Były prowadzone różnymi metodami i w różnych językach. W południowo-wschodniej Polsce na terenach należących niegdyś do państwa Habsburgów spotykamy księgi z zapisem w postaci tabelarycznej. Wprowadzono je w końcu XVIII wieku.

Zmiany w nazwiskach na Górnym Śląsku

Prowadząc badania genealogiczne na Górnym Śląsku możemy w tamtejszych aktach stanu cywilnego natrafić na adnotacje dotyczące zmiany nazwisk. Jest to dość powszechne zjawisko. Największe nasilenie miało w latach II RP oraz zaraz po zakończeniu II wojny światowej. Sprowadzało się ono głównie do spolszczania niemieckich nazwisk lub też poprawiania błędów ortograficznych w nazwiskach. Zamieniano zatem Winiarsky na Winiarski, Dittrich na Dąbek, Woyczik na Wójcik, Schikora na Sikora. Co ciekawe zdarzały się też zmiany imion np. z popularnego w Niemczech imienia Wilhelm na swojskiego Władysława.

I wojna światowa - spis poległych

W tym roku minęła 100 rocznica wybuchu I wojny światowej. Konfliktu toczył się na kilku kontynentach od 28 lipca 1914 do 11 listopada 1918 roku. Do dziś nie udało się precyzyjnie ustalić liczby jej ofiar. Jak podaje Andrzej Chwalba w książce Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918 szacunki odnośnie zabitych i zmarłych od ran wahają się pomiędzy 8,4 miliona do 11,8 miliona. Zapewne nie jedna polska rodzina straciła w tych krwawych zmaganiach ojców, synów czy braci. Jednocześnie spora grupa obcych żołnierzy poległa i została pochowana na ziemiach polskich. Dzięki pracy historyków, genealogów, wolontariuszy i wielu ludzi dobrej woli możemy dziś w Internecie znaleźć sporo informacji na temat poległych Polaków, jak również samych cmentarzy wojennych.

Imiona zapożyczone

Drugą grupą po imionach rodzimych są imiona zapożyczone. Największą liczbę stanowią imiona chrześcijańskie. Funkcjonują one powszechniej od XIII wieku, a od wieku XVI całkowicie dominującą. Imion niechrześcijańskich w Polsce używały niemal wyłącznie mniejszości.

Imiona rodzime

Imię obok nazwiska stanowi podstawowe określenie danej osoby. Wywodzi się ona najpewniej od przezwiska. Jednym z kryteriów ustalania danych genealogicznych jest identyczność imion. Zakłada ono, że pewne imiona osobowe są właściwe danemu rodowi. Dziś się już tego raczej nie praktykuje, ale takie nadawanie imion było w czasach staropolskich popularne. Mimo to warto poznać nieco bliżej imiona używane w Polsce.

Dowód osobisty w II RP

Doskonałym źródłem genealogicznym jest dowód osobisty. Zawiera on wiele cennych danych. Dowody osobiste w Polsce pojawiły się w latach 20. XX wieku. Początkowo służyły jako paszporty. Dopiero od roku 1928 pojawiły się krajowe dokumenty tożsamości.

Dekanat Nowa Góra 1773-1774 - Synopsis Baptisatorum

W Archiwum Narodowym w Krakowie znajduje się zespół pod tytułem Kościoły i instytucje religijne pozakrakowskie - zbiór szczątków zespołów (Nr zespołu 524). Wśród wielu jednostek można natrafić tam na księgę zatytułowaną Synopsis Baptisatorum 1773-1774 (Sygnatura nr 69). W inwentarzu zespołu pozycja opisana jest jako Parafia rzymskokatolicka w Nowej Górze: księga chrztów, jednak po otwarciu księgi okazuje się, że księga nie dotyczy tylko parafii w Nowej Górze. Znaleźć tam możemy spis chrztów udzielonych w całym dekanacie Nowa Góra z lat 1773-1774. W sumie znajdują się tam informacje dla 26 parafii z dzisiejszych powiatów chrzanowskiego, krakowskiego i olkuskiego.

Księgi metrykalne dekanatu chrzanowskiego

Dekanat Chrzanów obejmuje w sumie 11 parafii. Trzy zapoczątkowały swoje istnienie w średniowieczu, a mianowicie parafia św. Jana Chrzciciela w Chrzanowie-Kościelcu, parafia św. Mikołaja w Chrzanowie oraz Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Płazie. Są one jednocześnie parafiami-matkami dla pozostałych parafii dekanatu. W tych też parafiach znajdziemy najstarsze księgi metrykalne okolic Chrzanowa. Najstarsze z nich posiada parafia św. Mikołaja. Poza parafiami księgi i ich kopie można znaleźć w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, w Archiwum Narodowym w Krakowie oraz w Archiwum Państwowym w Katowicach.

Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe: Spisy ludności

Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe powołane zostały przez Sejm Czteroletni. Działały w latach 1789-1795 dla różnych jednostek terytorialnych. Miały je zatem województwa, ziemie i powiaty. Do ich zadań należały między innymi kontrola ruchu ludności i statystyka demograficzna. Wytworzone przez nie dokumenty są dziś doskonałym źródłem do badań genealogicznych. W takich aktach znajdują się  materiały administracyjne, sądowe, wojskowe czy też statystyczno-opisowe jak dane dotyczące szkół, szpitali oraz topografii miast. Najważniejszymi źródłami dla genealoga są jednak spisy ludności.

Fotografie - uwiecznione chwile

Zdjęcia naszych przodków są doskonałym materiałem źródłowym. Mają wyjątkową cechę. Przybliżają nam one przeszłe pokolenia w dużo większym stopniu niż same litery i cyfry. Wizerunek naszego pradziadka jest zatrzymaną w czasie cząstką minionych lat.

Wywiad rodzinny

Naszym pierwszym krokiem na długie drodze poszukiwań powinno być wypytanie najbliższych o wszystko co wiedzą o swoich przodkach. Zacznijmy od rozmowy z rodzicami. Oni też zapewne doradzą nam - "Porozmawiaj z ciotką Krystyną, ona jest najstarsza, będzie wiedzieć więcej". Jak detektywi będziemy badać sprawę od śladu do śladu. Udajemy się więc tym tropem i przeprowadzamy wywiady z kolejnymi osobami.

Nauki pomocnicze historii - Józef Szymański

Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2004 – wyczerpujący podręcznik traktujący o naukach pomocniczych historii. Nie jest bezpośrednio związany z genealogią, znajduje się tam tylko jeden rozdział o takim tytule, ale cała jego zawartość jest wielce pomocna w badaniach genealogicznych. Poszukując przodków będziemy zahaczać o inne nauki pomocnicze historii.

Poradnik genealoga amatora - Rafał Prinke

Rafał Prinke, Poradnik genealoga amatora, - Bardzo ciekawa pozycja. Można się z niej dowiedzieć wiele ciekawych rzeczy, zwłaszcza o genealogii w innych państwach. Obszerna bibliografia po każdym rozdziale ułatwia znacząco poszukiwania. Autor radzi jak szukać przodków, lecz robi to w inny sposób niż u jest to przedstawione u Nowaczyk i Laskowicza.

Gromadzenie danych - komputer

Komputer stał się dziś najważniejszym narzędziem pracy. Tak samo dla nas, poszukiwaczy przodków, jest on niemal niezbędny. Służy on nie tylko do gromadzenia na nim informacji, ale jest też platformą umożliwiającą dostęp do Internetu.